Η περιπέτεια ενός φιλόδοξου πολιτικού εγχειρήματος

Άρθρο του Σπύρου Βαζούρα.*

Με αφορμή τη φετινή επέτειο από την ιστορική ιδρυτική Διακήρυξη του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος κάποιες σκέψεις και διαπιστώσεις για τη πορεία και τη διαδρομή αυτού του φιλόδοξου πολιτικού εγχειρήματος της Μεταπολίτευσης είναι αναπόφευκτες.

Το ΠΑΣΟΚ, πατριωτικό και κοινωνικό Κίνημα, ιδρύθηκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου ενσαρκώνοντας τα οράματα και τις πολύχρονες προσδοκίες του ελληνικού λαού για Εθνική Ανεξαρτησία και Κοινωνική Δικαιοσύνη. Το ΠΑΣΟΚ στην πολυτάραχη διαδρομή του αποτέλεσε πάντα το βασικό πολιτικό φορέα της Δημοκρατικής Παράταξης.

Στηρίχθηκε στις κοινωνικές δυνάμεις των «μη προνομιούχων» Ελλήνων όπως αυτές δημιουργήθηκαν στο μετεμφυλιακό πολιτικό τοπίο. Εξέφρασε τη ριζοσπαστικοποίηση κοινωνικών δυνάμεων και της νέας γενιάς μετά τη Μεταπολίτευση. Αποενοχοποίησε το πατριωτικό χαρακτήρα της Αριστεράς που τόσο βάναυσα είχε συκοφαντηθεί στις ιδιότυπες συνθήκες του ελληνικού μετεμφυλιακού κράτους.

"Το ΠΑΣΟΚ στη πολύχρονη διαδρομή του παρουσίασε ιδεολογικές μεταπτώσεις και αναθεωρήσεις. Ξεκινώντας ως ένα σοσιαλιστικό πατριωτικό κίνημα, διατήρησε κριτικές αποστάσεις τόσο από την ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία όσο και από το σοβιετικό «υπαρκτό» Σοσιαλισμό. Αποτέλεσε μια ευρωπαϊκή «παρατυπία» διατηρώντας ιδεολογικά και πολιτικά χαρακτηριστικά ενός εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος:

«Το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα είναι πολιτικό Κίνημα που αγωνίζεται για τους ακόλουθους στόχους: Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία, Κοινωνική Απελευθέρωση, Δημοκρατική Διαδικασία. Ο αγώνας του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος για την εθνική μας αναγέννηση, για μια σοσιαλιστική και δημοκρατική Ελλάδα, στηρίζεται στην αρχή πως η εθνική μας ανεξαρτησία αποτελεί προϋπόθεση για την πραγμάτωση της λαϊκής κυριαρχίας, πως η λαϊκή κυριαρχία αποτελεί προϋπόθεση για την πραγμάτωση της κοινωνικής απελευθέρωσης, πως η κοινωνική απελευθέρωση αποτελεί προϋπόθεση για την πραγμάτωση της πολιτικής δημοκρατίας.»

Απόσπασμα από την ιδρυτική Διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη 1974. Σχημάτισε τη πρώτη σοσιαλιστική κυβέρνηση στην Ελλάδα -στις αρχές της δεκαετίας του ’80 - πραγματοποιώντας μια αληθινή κοινωνική μεταρρύθμιση, εξασφαλίζοντας δημοκρατικές συνθήκες και ισονομία για όλους τους Έλληνες, δημιουργώντας υποδομές κοινωνικού κράτους και πρόνοιας, αναδιανέμοντας τον εθνικό πλούτο υπέρ των εργαζομένων και των «μη προνομιούχων». Εφάρμοσε μια ανεξάρτητη πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική. Στο πλαίσιο του δόγματος «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες» κατέστησε τη χώρα μας ισχυρό γεωστρατηγικό παράγοντα στα Βαλκάνια, στη Μεσόγειο, στην Ευρώπη. Καθυστέρησε σημαντικά να ενταχθεί στη Σοσιαλιστική Διεθνή και όταν το έκανε, η μετεξέλιξή του σε ένα ευρωπαϊκό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα είχε ήδη από πολλού συντελεσθεί.

Οι ιδεολογικές διαμάχες στο εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ αποτέλεσαν βασικό χαρακτηριστικό του γνώρισμα. Άλλοτε πραγματικές, άλλοτε προσχηματικές, υπήρξαν πάντοτε κινητήρια δύναμη για την μετεξέλιξή του. Σε κάθε περίπτωση, τη μια φορά με την ηγετική φυσιογνωμία του ιδρυτή του, την άλλη φορά με την ανάγκη της πολιτικής ενότητας, την επόμενη φορά με το αίτημα της απόκτησης ή της διατήρησης της εξουσίας, το ΠΑΣΟΚ ξεπερνούσε προσαρμοστικά τις ιδεολογικές και οργανωτικές αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό του. Σε όλη αυτή τη διαδρομή της περιπέτειας του ΠΑΣΟΚ, ο καταλύτης της διατήρησής του στο κέντρο του πολιτικού σκηνικού αποτελούσε ο ακλόνητος δεσμός με τη κοινωνική συμμαχία των «μη προνομιούχων» Ελλήνων που το στήριξαν από την ίδρυσή του και το ασύγκριτο πολιτικό και κοινωνικό «απόθεμα» της προσφοράς του στις πρώτες κυβερνητικές θητείες.

Από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 το ΠΑΣΟΚ σταδιακά αλλά σταθερά, άλλοτε εμφανώς και άλλοτε συγκαλυμμένα, απομακρύνθηκε από τη καταλυτική δύναμη της κοινωνικής αναφοράς του. Η απουσία του ενοποιητικού παράγοντα του ιδρυτή του, το πολιτικό, ηθικό και μορφωτικό έλλειμμα της ηγεσίας του, η συνολική κρίση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας αλλάζουν τα δεδομένα. Η Πολιτική υποχωρεί, η εξουσία εκχωρείται σε οικονομικούς και επιχειρηματικούς κύκλους, η Δημοκρατία μετατρέπεται από συμμετοχική σε τηλεοπτική. Το ΠΑΣΟΚ χάνει τον ιδεολογικό του προσανατολισμό. Το πολιτικό και κοινωνικό «απόθεμα» της προηγούμενης δεκαετίας σιγά – σιγά εξαντλείται.

Η αντίστροφη αναδιανομή του εθνικού πλούτου που επιτελείται μέσω του «Χρηματιστηρίου» και του τρόπου «διαχείρισης» των ευρωπαϊκών πακέτων στήριξης αποτελεί τη κορωνίδα της νέας ιδεολογικής και πολιτικής του μετάλλαξης. Ότι έχει απομείνει από το κοινωνικό και πατριωτικό ΠΑΣΟΚ αντιστέκεται. Αλλά οι εσωτερικοί συσχετισμοί δεν επιτρέπουν κάτι περισσότερο. Σήμερα, η κυβερνητική πολιτική – χωρίς να παραγνωρίζονται ή να υποτιμώνται οι συνθήκες έκτακτης ανάγκης – αποτελεί κοινωνική αντιμεταρρύθμιση και οδηγεί σε φτωχοποίηση ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων.

Το ΠΑΣΟΚ μετατρέπεται σε ένα ιδιότυπο νεοδεξιό πολιτικό μόρφωμα χωρίς κοινωνική αναφορά. Αλλά πολιτικά κόμματα χωρίς κοινωνική αναφορά δεν υπάρχουν, καταρρέουν. Οι κοινωνικές δυνάμεις που στήριξαν το ΠΑΣΟΚ βιώνουν την οριστική ματαίωση των προσδοκιών τους. Το φιλόδοξο πολιτικό εγχείρημα της Μεταπολίτευσης, το ΠΑΣΟΚ της Αλλαγής μετατρέπεται σε μια φάρσα της σύγχρονης νεοελληνικής πολιτικής ιστορίας; Μόνο η επιστροφή της Πολιτικής ως Αξία και ως Σχέδιο μπορεί να δώσει απαντήσεις και σε τέτοιου είδους ερωτήματα.

* Ο Σπύρος Βαζούρας είναι Αιρετός στο Περιφερειακό Υπηρεσιακό Συμβούλιο Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (ΠΥΣΔΕ) Βοιωτίας. Εκλέγεται με το ψηφοδέλτιο ΠΑΣΚ Εκπαιδευτικών.