Θεόδωρος Βρυζάκης: Ο Θηβαίος ζωγράφος του '21

Ο Θεόδωρος Π. Βρυζάκης (Θήβα, 19 Οκτωβρίου 1814 – Μόναχο, 6 Δεκεμβρίου 1878) θεωρείται ο πρώτος ζωγράφος της μεταοθωμανικής Ελλάδας και ο θεμελιωτής της λεγόμενης «Σχολής του Μονάχου».
Ως παιδί, ο Θεόδωρος Βρυζάκης έζησε τα σκληρά χρόνια της Επανάστασης του 1821 μέχρι την ίδρυση του ελεύθερου ελληνικού κράτους. Μάλιστα ο πατέρας του, Πέτρος Βρυζάκης, απαγχονίστηκε από τους Τούρκους τον Μάιο του 1821. Σε ηλικία 18 ετών, το 1832, με την ενθάρρυνση ενός γερμανού φιλόλογου, μετανάστευσε στο Μόναχο της Βαυαρίας, όπου έζησε μέχρι τον θάνατό του.

Στο Μόναχο άρχισε να ασχολείται με την ζωγραφική, απεικονίζοντας σχεδόν αποκλειστικά θέματα από την Επανάσταση του 1821. Το 1844 έγινε δεκτός στην Ακαδημία του Μονάχου, λαμβάνοντας από την ίδια χρονιά και μέχρι το 1855 την υποτροφία της ελληνικής παροικίας της πόλης. Δάσκαλοι και φίλοι του υπήρξαν ορισμένοι εξαίρετοι καλλιτέχνες φιλελληνικών θεμάτων της εποχής του ρομαντισμού: ο Carl Wilhelm von Heideck (γνωστός ως Heidegger), ο Peter von Hess, ο Heinrich von Mayer και μερικοί άλλοι. Κατά την δεκαετία 1845–1855, ταξίδεψε στην Ευρώπη για καλλιτεχνική ενημέρωση, ενώ κατά το διάστημα 1848–1850 διέμεινε στην Ελλάδα.

Το 1855 συμμετείχε στην Διεθνή Έκθεση του Παρισιού με το έργο του Η Έξοδος του Μεσολογγίου. Τον πίνακα αυτόν, ο ίδιος ο Βρυζάκης τον αντέγραψε τουλάχιστον δύο φορές. Δύο από τους πρωτότυπους πίνακες καταστράφηκαν στην πυρκαγιά του Μεσολογγίου το 1929. Το τρίτο πρωτότυπο διασώζεται στην Εθνική Πινακοθήκη, αλλά ο ίδιος πίνακας κυκλοφόρησε και σε λιθογραφίες ήδη από το 1856.
Κατά την τριετία 1861–1863, αγιογράφησε την ελληνική εκκλησία του Ευαγγελισμού στο Μάντσεστερ της Αγγλίας. Το 1867 πήρε μέρος στην έκθεση του Del Vecchio στην Λειψία με τους πίνακες Η Έξοδος του Μεσολογγίου, Γιωργάκης Ολύμπιος, Ο Λόρδος Βύρωνας στο Μεσολόγγι και Ο Όρκος της Αγίας Λαύρας.

Πέθανε στο Μόναχο το 1878 και κηδεύτηκε στο Α΄ Νεκροταφείο της πόλης. Με την διαθήκη του, άφησε κληρονομιά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών όλα τα έργα τού ατελιέ του και 760 μάρκα για την επισκευή της οροφής της ελληνικής εκκλησίας του Σωτήρος Salvatorkirche) του Μονάχου.

Το ζωγραφικό του έργο "Τα έργα του Βρυζάκη" θεωρούνται ως τα κατεξοχήν δείγματα των ελλήνων ρομαντικών ζωγράφων του 19ου αιώνα, οι οποίοι σπούδασαν στην Γερμανία και δημιούργησαν την λεγόμενη «Σχολή του Μονάχου».
Οι ελαιογραφίες του — όλες σχεδόν με θέματα ελληνικά — χαρακτηρίζονται από το πομπώδες και νοσταλγικό ύφος των ρομαντικών ζωγράφων του 19ου αιώνα. Στην εποχή τους, τα έργα του είχαν μεγάλη ζήτηση ως ζωντανές και πιστές αναπαραστάσεις της ελληνικής ιστορίας. Μερικά μάλιστα από αυτά τα έργα έγιναν από νωρίς ευρύτερα γνωστά στο κοινό χάρη στις λιθογραφίες και άλλου είδους αναπαραγωγές.

Στους πίνακές του, το ενδιαφέρον του ζωγράφου επικεντρώνεται στην ενδυμασία των ατόμων και το στήσιμο της σκηνής γύρω από αυτά. Ωστόσο αυτή η θεατρικότητα των έργων του έχει ως αποτέλεσμα να διακρίνεται με δυσκολία κάποιο αίσθημα στα πρόσωπα που απεικονίζει. Οι κριτικοί τον λοιδορούν ακόμα ότι προσεγγίζει τα θέματά του με την ματιά ενός ξένου, όμως — χωρίς καμία αμφιβολία — ο Βρυζάκης είναι ένας από τους κύριους θεμελιωτές της νεότερης (μεταβυζαντινής) ελληνικής ζωγραφικής.

Έργα του Θεόδωρου Βρυζάκη κοσμούν την αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου της Θήβας

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ

19 Οκτωβρίου 1814: Χρονολογία της γέννησής του στη Θήβα της Βοιωτίας.

Μάϊος 1821: Οι Τούρκοι απαγχονίζουν τον πατέρα του Πέτρο Βρυζάκη.

1828: Δέκα τεσσάρων χρονών μπαίνει στο ορφανοτροφείο του Καποδίστρια στην Αίγινα.

Μάρτιος 1832: Γνωρίζει στο Ναύπλιο τον Αλέξανδρο Ραγκαβή και τον γερμανό φιλόλογο Fr. Thiersch, τον οποίο συνοδεύει στην Περαχώρα.

Αύγουστος 1832: Δέκα οχτώ χρονών με τη βοήθεια του Fr.Thiersch φεύγει για το Μόναχο της Βαυαρίας όπου θα παρακολουθήσει την Ελληνική Παιδαγωγική Ακαδημία -δημιούργημα του Λουδοβίκου Α' για τα ορφανά παιδιά των ηρώων.

1836: Σχέδιο της "Άταλας" (σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη), αντίγραφο λεπτομέρειας της Άταλας του Prudhomme της ίδιας περιόδου είναι και το σχέδιο-αντίγραφο της κεφαλής του Πάρη αρ. ευρ. 263 της Γλυπτοθήκης του Μονάχου (σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη).

1837: Η λεγόμενη προσωπογραφία του Όθωνα-έφηβου (ιδιωτική συλλογή, Αθήνα).

1838: Προσωπογραφία του λεγόμενου "νεαρού πολεμιστή" και "προσωπογραφία νέου" (αντίγραφο του Schiavone) σήμερα στη Εθνική Πινακοθήκη Αθηνών.

1840: "Τυφλός αγωνιστής", Μουσείο Μπενάκη.

1841: Παίρνει μέρος στην Έκθεση του Kunstverein του Μονάχου με τρία έργα: τον "Τυφλό αγωνιστή" του 1840, τον Έξόριστο και τον "Αγωνιστή με μια κοπέλλα.

15 Απριλίου 1844: Γίνεται δεκτός στην Ακαδημία του Μονάχου και στις 4 Απριλίου 1845 έχει τον αριθ. Μητρώου 229 της ίδιας Ακαδημίας.

1845-1855: Υποτροφία της ελληνικής παροικίας (Η υποτροφία αυτή είχε καθιερωθεί από το 1829 για την εκπαίδευση ενός ευέλπιδος στη Στρατιωτική Σχολή). Ταξιδεύει στην Ευρώπη για καλλιτεχνική ενημέρωση και από το 1848 ως το 1850 μένει στην Ελλάδα.

1846: "Προσωπογραφία νέου" της συλλογής Κουτλίδη.

1847: Προσωπογραφία του Σκούφου. δήμαρχου Αθηνών, Συλλογή Κουτλίδη. "Παρηγορία", Εθν. Πινακοθήκη.

1849: "Πολεμική σκηνή", Εθν. Πινακοθήκη.

1850: "Τυφλός Αγωνιστής", Εθν. Πινακοθήκη.

1851: "Όρκος της Αγίας Λαύρας" και "Καραούλι", Μουσείο Μπενάκη.

1853: "Πολεμική σκηνή" Εθν. Πινακοθήκη.

1855: "Έξοδος του Μεσολογγίου" της ελλην. Πρεσβείας της Ρώμης, σημ. Εθν. Πινακοθήκη.

Μάϊος-Νοέμβριος 1855: Παίρνει μέρος στη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού με τη μεγάλη "Έξοδο Μεσολογγίου" της Πινακοθήκης Αθηνών που καταστράφηκε στην πυρκαγιά του Μεσολογγίου το 1929. Το έργο αυτό στάθηκε το πρότυπο για τη λιθογραφία του Lemercier.

1855: "Καραούλι" και "Στρατόπεδο Καραϊσκάκη", της Εθν. Πινακοθήκης. Το δεύτερο έργο στάθηκε το πρότυπο της γνωστής λιθογραφίας του Lemercier.

1858: "Υπέρ πατρίδος το παν" της Εθν. Πινακοθήκης. Επίσης πρότυπο μιας λιθογραφίας.

1861: "Υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι, Εθν. Πινακοθήκη.

1863: "Αποχαιρετισμός" Εθν.Πινακοθήκη.

1865: "Όρκος της Αγίας Λαύρας", Εθν.Πινακοθήκη.

1867: Παίρνει μέρος στην έκθεση του Del Vecchio στη Λειψία (έκθεση λιθογραφιών, σχεδίων και φωτογραφιών) με την "Έξοδο του Μεσολογγίου", τον "Γιωργάκη Ολύμπιο", τον "Λόρδο Βύρωνα στο Μεσολόγγι" και τον "Όρκο της Αγίας Λαύρας. Την ίδια εποχή ζωγραφίζει το "Αρκάδι", της Εθν. Πινακοθήκης.

6 Δεκεμβρίου: Πεθαίνει στο Μόναχο και κηδεύεται στο πρώτο Νεκροταφείο της πόλης. Αφήνει με τη διαθήκη του κληρονομιά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών όλα τα έργα του ατελιέ του και 760 μάρκα για την επισκευή της οροφής της ελληνικής εκκλησίας του Σωτήρος -Salvatorkirche- του Μονάχου.

Εκτός από τα σίγουρα έργα (ενυπόγραφα και χρονολογημένα) τα οποία αναφέραμε στο βιογραφικό σημείωμα, υπάρχουν και πολλά άλλα ακόμη που αποδίδονται στο Βρυζάκη χωρίς όμως να έχουν περάσει από τον έλεγχο και την αυτοψία της κριτικής. Οπωσδήποτε, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι είναι δικά του όλα τα έργα που από το ατελιέ του πέρασαν στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπως το "Πολεμικό Συμβούλιο" η "Αυτοθυσία του Καψάλη", η "Ελληνίς" "Δύο πολεμιστές", η "Θεοτόκος" και τα πορτραίτα του Αναγνωστόπουλου, του γυιου του Ανδρούτσου, του Θεαγένη, του Πετρόμπεη, του Υψηλάντη, του Κολοκοτρώνη, του Κριεζή κ.λπ..

από τα έργα της Συλλογής Κουτλίδη που του αποδίδονται, μερικά ανήκουν σίγουρα σε άλλο ζωγράφο, μερικά δηλώνουν πράγματι μια ωριμότητα του στύλ του, όπως το γοητευτικό πορτραίτο της "Κόρης Καρατζά", και αρκετά άλλα -μιας κάποιας αβέβαιης προέλευσης- έχουν ανάγκη από μια προσεχτική εικονογραφική και τεχνοτροπική επαλήθευση.